Theo một thuyết, dưới thời vua Cảnh Thịnh nhà Tây Sơn có chính sách chống đạo Công giáo. Cho nên để tránh sự trừng phạt của nhà Tây Sơn, nhiều giáo dân
ở vùng Quảng Trị đã chạy lên vùng đất này. Đây là khu vực đồi núi hẻo
lánh nên để liên lạc với nhau được thì họ phải "la" lớn, mà "la" lớn thì
"vang". Cái tên La Vang ra đời.
Một giả thuyết tương tự về tiếng "la vang" đã từ đặc tính của âm
thanh chuyển thành danh từ riêng, nói rằng nơi chốn rừng rú này xưa kia
có nhiều cọp beo hại người. Do đó, những người đi rừng nếu ở lại đêm thì
thường chia nhau thức canh, thấy động thì "la vang" lên để mọi người
đến tiếp cứu.[2]
Một cách giải thích khác là khi giáo dân chạy lên vùng đất này thì bị
dịch bệnh, lúc bấy giờ Đức Mẹ đã hiện ra và chỉ dẫn cho họ đi tìm một
loại lá gọi là lá vằng– uống vào sẽ chữa khỏi bệnh. Viết "lá vằng" không dấu thành La Vang.
Một thuyết khác cho là địa danh "phường Lá Vắng" đã có từ trước đó,
thuộc làng Cổ Vưu, nằm về phía Tây cách đồn Dinh Cát, về sau là tỉnh lỵ
Quảng Trị, 4 cây số và cách Phú Xuân, tức Kinh Đô Huế, 58km về phía Bắc.[3]
Theo Tư liệu Tòa Tổng Giám Mục Huế - 1998, dưới triều đại vua Cảnh Thịnh (lên ngôi năm 1792), với chiếu chỉ cấm đạo ngày 17 tháng 8 năm 1798, một số các tín hữu ở gần đồi Dinh Cát (nay là thị xã Quảng Trị)
phải tìm nơi trốn ẩn. Họ đã đến lánh nạn tại núi rừng La Vang. Nơi rừng
thiêng nước độc, hoàn cảnh ngặt nghèo, thiếu ăn, bệnh tật, sợ hãi quan
quân, sợ thú dữ, các tín hữu chỉ biết một lòng tin cậy phó thác vào Thiên Chúa và Đức Mẹ. Họ thường tụ tập nhau dưới gốc cây đa cổ thụ, cùng nhau cầu nguyện, an ủi và giúp đỡ nhau.
Một hôm đang khi cùng nhau lần hạt kính Đức Mẹ, bỗng họ nhìn thấy một
người phụ nữ xinh đẹp, mặc áo choàng rộng, tay bồng Chúa Hài Đồng Giêsu,
có hai thiên thần cầm đèn chầu hai bên. Họ nhận ra ngay là Đức Trinh Nữ
Maria. Mẹ bày tỏ lòng nhân từ, âu yếm, và an ủi giáo dân vui lòng chịu
khó. Mẹ dạy hái một loại lá cây có sẵn chung quanh đó, đem nấu nước uống
sẽ lành các chứng bệnh. Mẹ lại ban lời hứa: "Mẹ đã nhận lời các con kêu
xin. Từ nay về sau, hễ ai chạy đến cầu khẩn Mẹ tại chốn này, Mẹ sẽ nhận
lời ban ơn theo ý nguyện”.
Sự kiện xảy ra trên thảm cỏ gần gốc cây đa cổ thụ nơi giáo dân đang
cầu nguyện. Sau đó, Mẹ còn hiện ra nhiều lần như vậy để nâng đỡ và an ủi
con cái Mẹ trong cơn hoạn nạn.
Từ đó đến nay sự kiện Đức Mẹ hiện ra tại núi rừng La Vang, qua các
thế hệ được loan truyền khắp nơi, và nhiều người chân thành tin tưởng,
đến cầu khấn Đức Mẹ. Đức Mẹ La Vang thường được biểu tượng bằng một phụ
nữ mặc áo dài Việt Nam bế con cũng mặc trang phục truyền thống Việt Nam.
Lịch sử Đức Mẹ hiện ra và lập nhà thờ không rõ ràng vì đã quá lâu và
không được biên chép từ thời đó, hầu hết chỉ có lời truyền khẩu và nhiều
giả thuyết khác nhau. Có giả thuyết là nhà thờ La Vang vốn được xây
trên nền của một mái chùa Phật giáo [4] hoặc là một miếu thờ Bà (có thể là Phật Bà Quan Âm hoặc bà chúa Liễu Hạnh) cho người đi rừng [5],
nguyên là một mái nhà tranh dưới gốc cây đa và rào sơ bốn mặt, sau biến
cố Mẹ Maria hiện ra năm 1789 được nhường cho giáo dân để xây một nơi
tôn kính Mẹ Maria [6]. Ý kiến khác cho rằng La Vang trước đó chỉ là một vùng hoang vắng, vùng rừng núi hẻo lánh.[3]
Theo giám mục Hồ Ngọc Cẩn kể lại lời truyền khẩu là năm 1885 nhà thờ bị đốt, và một nhóm giáo dân La Vang dựng lại nhà thờ Đức Mẹ trên nền cũ [7].
Cha sở quản hạt Quảng Trị Patinier Kinh trong báo cáo năm 1894 có viết:
"Năm 1885 ngôi nhà thờ ở đây cũng như những nhà thờ khác trong hạt,
không thoát khỏi thảm họa... Khi hòa bình vừa vãn hồi, con đã cấp tốc
dựng lại ngôi nhà thờ nhỏ bé, tạm bợ để chờ nguồn kinh phí cũng như để
chờ cho tình hình bớt nhiễu nhương" [6]. Năm 1886 (có bản ghi là năm 1894) Đức Cha Caspar (Lộc) cho xây lại nơi đây đền thờ bằng ngói,
vì xây trên một vùng núi vận chuyển vật liệu khó khăn nên 15 năm mới
hoàn thành. Năm 1901, đại hội La Vang đầu tiên được tổ chức vào ngày 08
tháng 08 để mừng khánh thành nhà thờ.[3]
Năm 1924, nhận thấy ngôi nhà thờ ngói quá chật hẹp, lại đã xuống cấp
cho nên một đền thánh La Vang theo đồ án của kiến trúc sư Carpentier
được dựng lên thay thế và được khánh thành vào ngày 20 tháng 08 năm 1928,
nhân dịp Đại hội La Vang 9. Thánh đường này được trùng tu năm 1959.
Trong phiên họp ngày 13 tháng 04 năm 1961 Hội Đồng Giám Mục Miền Nam đã
đồng thanh quyết định La Vang là Trung tâm Thánh Mẫu Toàn quốc. Trong chiến cuộc Mùa Hè 1972,
bom đạn đã làm sập đổ hoàn toàn Vương Cung Thánh Đường, chỉ còn lại di
tích tháp chuông loang lở. Từ năm 1995, tháp chuông và những công trình
liên hệ như Nhà nguyện Đức Mẹ (một mái nhà tôn sau tháp cổ), Nhà nguyện
Thánh Thể (xây từ năm 2002), Công trường Mân Côi, Lễ đài, Nhà hành hương
(xây từ năm 2004), 3 cây đa (nơi Đức Mẹ hiện ra)... được tu sửa hay
dựng mới.[6]
Năm 2008, Thánh địa được chính quyền tỉnh Quảng Trị cấp thêm 21 ha
đất để "phục vụ hoạt động tín ngưỡng của giáo dân". Theo linh mục
Giacôbê Lê Sĩ Hiền (quản nhiệm Trung tâm Thánh mẫu La Vang), đây là đất
xưa từng thuộc về nhà thờ (trước 1975 là 23 ha) nay được giao trả lại.[8].
Ngày 15 tháng 8 năm 2012 đã diễn ra lễ đặt viên đá đầu tiên xây dựng Vương cung Thánh đường mới[9].
Ngôi thánh đường đang trong quá trình xây dựng, được thiết kế theo
phong cách kiến trúc Á Đông truyền thống Việt Nam, có sức chứa 5.000
người[10]
Theo truyền khẩu, bắt đầu từ 1864, đã có 30 giáo dân Cổ Vưu tổ chức
hành hương La Vang và những cuộc hành hương như thế diễn ra hằng năm với
số giáo dân tham dự càng lúc càng đông biến cuộc hành hương La Vang cấp
giáo xứ (Cổ Vưu) thành giáo hạt (Dinh Cát).[6]
Từ khi nhà thờ ngói được dựng, hàng năm vào ngày 15 tháng 8
tại La Vang thường tổ chức lễ hội hành hương, gọi là "Kiệu" (cứ 3 năm
lại có một "Kiệu" lớn, gọi là "Đại hội La Vang"). Người hành hương về
nơi này có thể mua được lá cây vằng,
một loại lá thường dùng sắc thuốc hoặc uống mát, lành và có khả năng
kháng khuẩn, rất tốt cho phụ nữ sau khi sinh nở. Không những thế, khách
thập phương đến đây là để hành hương và cầu xin những ơn lành mà người
Công giáo tin rằng Đức Bà sẽ ban ơn như ý.
Sau một thời gian gián đoạn, từ năm 1990, chính quyền địa phương đã
cho phép hành lễ tại đây trở lại. La Vang đã trở thành thánh địa hành
hương quan trọng nhất của người Công giáo Việt Nam, hàng năm có hơn nửa
triệu người về hành hương, như năm 2008 [11]. Đại hội La Vang 30 sẽ vào năm 2014 (cứ sau 2 năm hành hương có 1 Đại hội).
Bên cạnh đó, người Công giáo Việt Nam tại Hoa Kỳ vẫn tổ chức các Đại hội Thánh Mẫu để tôn kính Đức Mẹ La Vang.
Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia